NASLOV PROJEKTA
Socijalni odnosi između etničkih zajednica u Srbiji 2020
OBLAST ISTRAŽIVANJA
Etinička distanca
PROBLEM
Republika Srbija od 2002. godine razvija institucionalne mehanizme za zaštitu nacionalnih manjina, uključujući ustavnopravni okvir i javne politike. Ipak, postoje značajni izazovi u razumevanju stvarnog položaja pripadnika nacionalnih manjina. Nedostaju precizni podaci o njihovim iskustvima, percepcijama i očekivanjima u pogledu ostvarivanja prava, kao i o njihovoj socijalnoj uključenosti. Bez tih informacija, teško je proceniti uspešnost postojećih politika i identifikovati potrebne promene. Cilj da se kroz ovo istraživanje popune te praznine i omogući analiza integracionih procesa u multietničkom društvu.
ISTRAŽIVANJE
Istraživanje je sproveo Centar za istraživanje etniciteta i Institut društvenih nauka uz podršku Fondacije za otvoreno društvo. Istraživanje je bilo usmereno ka ispitivanju socijalnih odnosa između etničkih zajednica i ostvarivanja prava nacionalnih manjina u Srbiji.
Glavni cilj istraživanja bio je da se ispita koliko su ljudi međusobno povezani, koliko ima prostora za razvoj multikulturalnog društva. Istraživanje se bavilo odnosima između većinskog srpskog naroda i sedam nacionalnih manjina (Albanaca, Bošnjaka, Hrvata, Mađara, Roma, Rumuna i Slovaka), ali je pažnja posvećena i odnosima unutar samih manjinskih zajednica. Ispitivanje je sprovedeno kroz četiri tematska segmenta:
- stepen i učestalost socijalnih kontakata,
- izraženost socijalne distance,
- percepcija socijalne udaljenosti,
- društvene uloge i mesta etničkih zajednica u širem društvenom kontekstu.
Dodatno, obrađena su pitanja ostvarivanja manjinskih prava, funkcionisanja nacionalnih saveta, potencijala za integraciju, kao i svakodnevnih iskustava sa diskriminacijom.
Metodološki, istraživanje je realizovano kombinacijom onlajn upitnika i terenskog rada, koji je uključivao intervjue licem u lice i fokus grupe sa pripadnicima manjina. Upitnici su bili prevedeni i prilagođeni jezicima svih obuhvaćenih manjina, čime je omogućena veća inkluzivnost i preciznost u prikupljanju podataka.
REZULTAT
Istraživanje je otkrilo da međuetnička socijalna distanca u Srbiji ostaje izražena, posebno u odnosu većinske srpske populacije prema Albancima i Romima, koji su percipirani kao najmanje prihvatljivi u kontekstu prijateljskih, rodbinskih i bračnih veza, kao i poverenja za obavljanje važnih društvenih funkcija. Iako pripadnici nacionalnih manjina u velikom procentu ostvaruju kontakte sa Srbima (preko 90%), recipročnost nije podjednaka – značajno manji procenat Srba izjavljuje prijateljstvo ili rodbinske veze sa manjinama, posebno sa Albancima i Romima. Takođe, postoji velika razlika između ličnih stavova ispitanika i onoga što misle da drugi iz njihove zajednice misle – percipirani stavovi zajednice su znatno negativniji, što ukazuje na široko rasprostranjene predrasude i nisko međusobno poverenje.
Poverenje u pripadnike drugih etničkih zajednica da obavljaju važne društvene uloge (npr. predsednik opštine, lekar, nastavnik) je relativno nisko, posebno prema Albancima, dok je nešto veće za lokalne i neposredne uloge (npr. lekar, nastavnik), ali i tu postoje razlike u odnosu na nacionalnu pripadnost. Nacionalni saveti nacionalnih manjina, iako imaju zakonski značajnu ulogu, nisu percipirani kao dovoljno efikasni – većina pripadnika manjina izražava nezadovoljstvo njihovim radom, izuzev Mađara, gde 60% pokazuje podršku svom savetu. Diskriminacija je prisutna u različitim oblicima, a nezadovoljstvo manjinskih zajednica u pogledu ostvarivanja kulturnih, obrazovnih i jezičkih prava ukazuje na potrebu za reformom javnih politika.
Ukupno posmatrano, istraživanje pokazuje da su etnički odnosi u Srbiji opterećeni nepoverenjem, stereotipima i ograničenim socijalnim kontaktima, ali i da postoje potencijali za integraciju – posebno u zajednicama sa većim stepenom mešovitosti i svakodnevne saradnje.
