Jugoslavija se ne može razumeti, niti to treba pokušavati iz perspektive pitanja da li je ona bila dobra ili štetna za pojedinačne narode koji su u njoj živeli, jer to nisu kategorije istorijske nauke već politike, naglasio je Ivo Goldštajn u predavanju „Jugoslavija – idealan državni okvir, umjetna tvorevina ili tamnica naroda?“
On je istakao da se više od tri decenije nakon raspada Jugoslavije nijedna od nacionalnih postjugoslovenskih istorijografija još uvek nije konstituisala kao društvena nauka koja odgovara zahtevima moderne nauke, već su sve i dalje začaurene i nastavljaju da budu sluškinje politike. Ne ukazujući da postoji razlika između istorije i povesti (razlika između prošlosti i pripovesti o njoj) i umesto da se političkim problemima bavi kao nauka, istorijografija na južnoslovenskim prostorima postala je (dobrovljni) instrument politike.
Goldštajn smatra da bi istoričari mogli biti glavni pokretači promene ovakvog stanja, najpre time što bi počeli s demitologizacijom Jugoslavije, a zatim pokrenuli i teme koje su suštinski važne za razumevanje i proučavanje istorije Jugoslavije. Pri tome morali bi da izbegnu tipičnu grešku kada se govori o Jugoslaviji, a koja se za njega ogleda u primeni vrednosnih kriterijuma današnjice na vreme u kojem je postojala Jugoslavija. Posledica izostanka te neophodne naučne kontekstualizacije, jeste da se Jugoslavija predstavlja kao idealna država, veštačka tvorevina ili tamnica naroda, iako povesno posmatrano nije bila ništa od toga.
U poslednjem delu predavanja Goldstein se osvrnuo na izazove Jugoslavije, ističući pre svega da teritorija između Alpa i Egeja od četvrtog veka nove ere nikada nije bila pod jedinstvenom upravom i da je zbog toga pokušaj stvaranja jedne takve države predstavljao izazov sam po sebi. Pri tome su promene (samo)percepcija pojedinih republika izazvale dinamike koje nisu nužno osnaživale zajedničku državu, jer je, primera radi, Hrvatska unutar Austro-Ugarske spadala u najmanje razvijene oblasti, da bi ulaskom u Jugoslaviju postala jedna od dveju najrazvijenijih. Ipak, uprkos svim nedostacima i antidemkoratskim tendencijama, Jugoslavija je bila jedini okvir u kojem je uspešno marginalizovan ekstremni nacionalizam, smatra Goldštajn, koji je ovaj prostor obeležavao pre 1918. godine, a naročito to čini nakon 1991. godine do danas.
Predavanje je deo ciklusa ciklusa Regionalne čajanke „Jugoslavija“ koji Akademska mreža za saradnju u Jugoistočnoj Evropi organizuje u saradnji sa Institutom društvenih nauka.
